Sáng ngày 13/03/2025, tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (số 4 Trịnh Hoài Đức, Hà Nội), Trung tâm Phát triển bền vững chất lượng giáo dục phổ thông quốc gia phối hợp tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề: “Để trẻ em Việt lớn lên với tuổi thơ không áp lực”. Sự kiện quy tụ các chuyên gia giáo dục, nhà nghiên cứu, đại diện các tổ chức bảo vệ quyền trẻ em cùng đông đảo phụ huynh và giáo viên nhằm thảo luận về những tác động tiêu cực của áp lực thành tích đối với sự phát triển của trẻ.
Vô tư – Chìa khóa cho tuổi thơ hạnh phúc
Tuổi thơ là quãng thời gian để trẻ được vui chơi, khám phá thế giới và phát triển một cách tự nhiên. Tuy nhiên, không ít trẻ em Việt Nam đang phải chịu những áp lực nặng nề từ sự kỳ vọng quá mức của người lớn, buộc phải chạy đua theo những chuẩn mực thành tích. Điều này có thể dẫn đến những tổn thương tâm lý và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển lâu dài của trẻ.
Tọa đàm đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc để trẻ “lớn lên với tuổi thơ vô tư”, tránh xa những căng thẳng không đáng có từ các yêu cầu phải thành công sớm. Các diễn giả cũng chỉ ra rằng một tâm hồn trong sáng, vô tư sẽ là nền tảng vững chắc để trẻ đạt được những thành công bền vững trong tương lai.
Những góc nhìn từ chuyên gia
Mở đầu tọa đàm “Để trẻ em Việt lớn lên với tuổi thơ không áp lực”, GS.TS. Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một môi trường học tập thân thiện, giúp trẻ em phát triển tự nhiên mà không bị áp lực. Ông khẳng định bậc tiểu học là nền tảng, nơi trẻ cần được trang bị hành trang cho chặng đường dài phía trước, thay vì chỉ chạy đua theo thành tích ngắn hạn. Đồng thời, ông cũng chia sẻ rằng không chỉ học sinh mà cả phụ huynh cũng chịu nhiều áp lực từ kỳ vọng về kết quả trước mắt lẫn tương lai lâu dài của con.
Các phiên thảo luận tiếp theo trong tọa đàm đã tập trung vào những vấn đề quan trọng xoay quanh áp lực học tập, vai trò của gia đình và nhà trường trong việc hỗ trợ trẻ em, cũng như những giải pháp để đảm bảo trẻ có một tuổi thơ hạnh phúc.
PGS.TS Nguyễn Hồng Thuận và ThS. Phạm Thị Phương Thức đã phân tích những nguyên nhân gây áp lực học tập ở trẻ em thông qua chủ đề “Hiểu về áp lực học tập và cách đồng hành cùng trẻ”. Áp lực không chỉ đến từ chương trình học mà còn từ kỳ vọng của cha mẹ, yêu cầu của nhà trường và cả sự tự áp đặt của chính học sinh. Nhiều phụ huynh đặt kỳ vọng cao vào con cái, áp dụng phương pháp nuôi dạy nghiêm khắc và thường hạn chế các hoạt động vui chơi, giao lưu xã hội của trẻ. Điều này khiến trẻ cảm thấy căng thẳng, mất đi sự cân bằng giữa học tập và cuộc sống, thậm chí có thể dẫn đến tâm lý sợ học. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng để đồng hành cùng trẻ hiệu quả, cần hỗ trợ các em theo hướng khoa học, giúp phát triển khả năng tự học và duy trì động lực lâu dài thay vì chỉ tập trung vào thành tích. Không chỉ học sinh, giáo viên cũng chịu áp lực khi phải thực hiện các quyết định từ nhiều cấp quản lý, từ Nhà nước đến Bộ Giáo dục, rồi qua Sở Giáo dục và nhà trường.
Theo ông Hà Đình Bốn – Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo quyền trẻ em, giúp các em được phát triển một cách tự nhiên mà không bị gò bó bởi những kỳ vọng không phù hợp. Mỗi đứa trẻ đều có quyền được học tập, vui chơi và trưởng thành trong một môi trường an toàn, thân thiện. Vì vậy, trách nhiệm của người lớn là tạo điều kiện tốt nhất để trẻ em có thể phát triển toàn diện, thay vì chỉ tập trung vào thành tích học tập.
Các chuyên gia đến từ Bộ Giáo dục & Đào tạo, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam và các cơ sở giáo dục đã chia sẻ nhiều quan điểm thực tiễn, đề xuất các giải pháp giúp trẻ có một tuổi thơ hồn nhiên, không bị áp lực. TS. Tạ Ngọc Trí khẳng định rằng mục tiêu cuối cùng của giáo dục không phải là chạy theo điểm số mà là giúp trẻ phát triển tốt nhất dựa trên những gì các em đang có. Đồng quan điểm, TS. Đoàn Thị Thúy Hạnh cho rằng áp lực từ nhà trường không lớn bằng áp lực đến từ chính bản thân học sinh và kỳ vọng của cha mẹ.
TS. Thạch Thị Lan Anh, Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thực Nghiệm, chia sẻ rằng trường luôn giữ vững triết lý “Mỗi ngày đến trường náo nức một ngày vui” từ năm 1978. Phương pháp giáo dục kết hợp khoa học, nghệ thuật và lối sống, giúp học sinh phát huy tiềm năng mà không bị áp lực điểm số. Nhà trường tạo điều kiện để trẻ tự chủ trong học tập, vui chơi, khám phá bản thân thông qua câu lạc bộ thể chất, nghệ thuật và hoạt động trải nghiệm. Không có đội tuyển hay chạy theo thành tích, nhưng học sinh vẫn đạt kết quả tốt, tự tin, sẵn sàng thích nghi với mọi môi trường.
ThS. Bùi Ngọc Diệp nhận định rằng cần bỏ định kiến thi đua trong nhà trường, phụ huynh nên nhận phần áp lực về mình. Thay vì kèm cặp, hãy rèn cho trẻ thói quen tự học, chỉ hỗ trợ khi cần. Quan trọng hơn, mỗi học sinh có phong cách học khác nhau—thính giác, thị giác, vận động—và cần được khuyến khích khám phá cách học hiệu quả nhất cho bản thân. Việc học nên gắn với trải nghiệm, giúp trẻ hứng thú và chủ động hơn. Trẻ cần được tự kiểm soát thời gian, cân bằng giữa học tập và vui chơi. Môi trường học tập thân thiện, nơi trẻ thoải mái chia sẻ, cùng với việc phát hiện và phát huy thế mạnh riêng, sẽ giúp các em học tập hiệu quả mà không bị áp lực.
PGS.TS Trần Thành Nam khẳng định rằng áp lực là tất yếu, quan trọng là giúp trẻ rèn luyện khả năng chịu đựng và thích ứng. Ông đặt câu hỏi: “Nếu trẻ không chịu áp lực, tương lai các em sẽ ra sao khi không có cơ hội phát huy đúng năng lực của mình?”. Thay vì loại bỏ áp lực, cần hướng dẫn trẻ xem thất bại là cơ hội học hỏi, rèn tư duy phân tích và giải quyết vấn đề. Môi trường gia đình và nhà trường ảnh hưởng lớn đến tâm lý trẻ. Khi bố mẹ căng thẳng, trẻ cũng chịu áp lực. Vì vậy, cần tạo môi trường tích cực, nơi trẻ cảm thấy an toàn, thoải mái chia sẻ và phát triển toàn diện về thể chất, tinh thần, xã hội. Một đứa trẻ biết cân bằng cảm xúc, có những mối quan hệ chất lượng và tìm thấy niềm vui mỗi ngày sẽ có khả năng chịu áp lực tốt hơn.
GS.TS Lê Anh Vinh đề cập cách tiếp cận giáo dục dựa trên quyền. Ông cho rằng áp lực xuất phát từ kỳ vọng, mà kỳ vọng lại hình thành từ mục tiêu. Nếu chỉ đặt mục tiêu nhỏ như đạt điểm cao nhất lớp, ta có thể vô tình giới hạn tiềm năng của trẻ. Thay vào đó, cần kiên định với những mục tiêu lớn và dài hạn, điều này đòi hỏi sự dũng cảm từ tất cả những người tham gia. Không có công thức chung cho kỳ vọng lớn, nhưng tình yêu thương, sự quan tâm và chấp nhận sự đa dạng là cách tiếp cận tốt nhất trong từng hoàn cảnh.
Sau đây là hoạt động thảo luận sôi nổi của các nhóm trong buổi tọa đàm, nơi mọi người cùng chia sẻ ý tưởng và đề xuất giải pháp:
Trước khi thành nhà vô địch, hãy để trẻ sống trọn vẹn với tuổi thơ
Một thông điệp quan trọng của buổi tọa đàm chính là: “Trước khi thành nhà vô địch, hãy để các em được sống với thời thơ ấu vô tư, hồn nhiên.” Thành công không chỉ được đo bằng thành tích trước mắt mà còn phụ thuộc vào nền tảng tâm lý vững vàng mà trẻ có được từ những năm tháng đầu đời. Vì vậy, cần thay đổi cách tiếp cận trong giáo dục và nuôi dạy trẻ, đặt hạnh phúc và sự phát triển tự nhiên của các em lên hàng đầu.
Buổi tọa đàm đã mang đến nhiều góc nhìn giá trị, khuyến khích sự thay đổi trong nhận thức của phụ huynh, giáo viên và toàn xã hội để trẻ em Việt Nam có thể thực sự lớn lên trong một môi trường lành mạnh, không áp lực.
Trung tâm Phát triển bền vững chất lượng giáo dục phổ thông quốc gia sẽ tiếp tục đồng hành cùng các chuyên gia, nhà giáo dục và cộng đồng để tạo ra những thay đổi tích cực, góp phần xây dựng một nền giáo dục nhân văn và tiến bộ hơn.
