Âm nhạc là môn học bắt buộc ở giai đoạn giáo dục cơ bản (cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở). Ở giai đoạn giáo dục đinh hướng nghề nghiệp (cấp trung học phổ thông), Âm nhạc là môn học được lựa chọn theo sở thích và định hướng nghề nghiệp của học sinh.
Chương trình môn Âm nhạc giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực âm nhạc biểu hiện của năng lực thẩm mĩ trong lĩnh vực âm nhạc dựa trên nền tảng kiến thức âm nhạc phổ thông và các hoạt động học tập đa dạng để trải nghiệm và khám phá nghệ thuật âm nhạc; nuôi dưỡng cảm xúc thẩm mĩ và tình yêu âm nhạc, nhận thức được sự đa dạng của thế giới âm nhạc và mối liên hệ giữa âm nhạc với văn hoá, lịch sử, xã hội cùng các loại hình nghệ thuật khác, hình thành ý thức bảo vệ và phổ biến các giá trị âm nhạc truyền thống; có đời sống tinh thần phong phú với những phẩm chất cao đẹp, có định hướng nghề nghiệp phù hợp, phát huy tiềm năng hoạt động âm nhạc và phát triển các năng lực chung của học sinh.
Năng lực âm nhạc mà Chương trình môn Âm nhạc tập trung hình thành và phát triển ở học sinh bao gồm các thành phần sau:
Thể hiện âm nhạc: biết tái hiện, trình bày hoặc biểu diễn âm nhạc thông qua các hoạt động hát, chơi nhạc cụ, đọc nhạc với nhiều hình thức và phong cách.
Cảm thụ và hiểu biết âm nhạc: biết thưởng thức và cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc và đẹp đẽ của âm nhạc được thể hiện trong tác phẩm hoặc một bộ phận của tác phẩm; biết biểu lộ thái độ và cảm xúc bằng lời nói và ngôn ngữ cơ thể; biết nhận xét và đánh giá về các phương tiện diễn tả của âm nhạc.
Ứng dụng và sáng tạo âm nhạc: biết kết hợp và vận dụng kiến thức, kĩ năng âm nhạc vào thực tiễn; ứng tác và biến tấu, đưa ra những ý tưởng hoặc sản phẩm âm nhạc hay, độc đáo; hiểu và sử dụng âm nhạc trong các mối quan hệ với lịch sử, văn hoá và các loại hình nghệ thuật khác.
Nội dung giáo dục cốt lõi của chương trình bao gồm: hát, nghe nhạc, đọc nhạc, nhạc cụ, lí thuyết âm nhạc và thường thức âm nhạc.
Hát là nội dung quan trọng và xuyên suốt chương trình môn Âm nhạc, gồm: bài hát tuổi học sinh, dân ca Việt Nam, bài hát nước ngoài. Hợp xướng được học ở trường trung học phổ thông.
Nghe nhạc là hoạt động gồm: nghe nhạc không lời, nghe nhạc có lời.
Đọc nhạc gồm các nội dung: các mẫu âm ngắn, đơn giản, dễ đọc, âm vực phù hợp với độ tuổi ở giọng Đô trưởng (từ lớp 1 đến lớp 3), bài luyện tập cơ bản về quãng, về tiết tấu, bài đọc nhạc ở giọng Đô trưởng (từ lớp 4 đến lớp 5), kết hợp giọng Đô trưởng và La thứ (từ lớp 6 đến lớp 9),…
Về nhạc cụ, chương trình môn Âm nhạc xác định loại nhạc cụ được dạy cho tất cả học sinh là nhạc cụ tiết tấu. Nhà trường có thể lựa chọn dạy học nhạc cụ tiết tấu bằng: nhạc cụ gõ Việt Nam (trống nhỏ, song loan, thanh phách,…), nhạc cụ gõ nước ngoài (bell, maracas, tambourine, triangle, wood guiro, xylophone,…), bộ gõ cơ thể hoặc nhạc cụ tự làm. Nhạc cụ giai điệu là nội dung không bắt buộc. Chương trình khuyến khích các trường thực hiện khi đủ điều kiện về thiết bị dạy học, năng lực của giáo viên,… Nhà trường có thể lựa chọn dạy học nhạc cụ giai điệu bằng nhạc cụ Việt Nam (sáo trúc, đàn t’rưng,…) hoặc nhạc cụ nước ngoài (kèn phím, đàn phím điện tử, recorder, ukulele, guitar,…). Tất cả yêu cầu cần đạt về nhạc cụ giai điệu chỉ áp dụng với học sinh được học nội dung này.
Lí thuyết âm nhạc được dạy trong chương trình môn Âm nhạc là những kiến thức cơ bản, phổ thông và mang tính ứng dụng, làm nền tảng cho các hoạt động thực hành âm nhạc, gồm các nội dung: kí hiệu âm nhạc và các loại nhịp, một số kiến thức cơ bản khác. Lí thuyết âm nhạc không học tách biệt mà được tích hợp trong các nội dung hát, nhạc cụ, đọc nhạc.
Nội dung thường thức âm nhạc trong chương trình gồm: tìm hiểu nhạc cụ, câu chuyện âm nhạc, tác giả và tác phẩm, hình thức biểu diễn và thể loại âm nhạc, âm nhạc và đời sống. Các nội dung được bố trí dạy học phù hợp với khả năng nhận thức và năng lực của học sinh trong từng cấp học.
Chương trình môn Âm nhạc thực hiện phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập và phát triển tiềm năng hoạt động âm nhạc. Giáo viên chủ động xây dựng môi trường học tập thân thiện để học sinh có cơ hội giao tiếp, hợp tác, trải nghiệm, tìm tòi kiến thức và phát huy tiềm năng âm nhạc; linh hoạt kết hợp nhóm phương pháp dùng lời với nhóm phương pháp tổ chức hoạt động thông qua sử dụng dụng những nhạc cụ có âm thanh chuẩn giúp học sinh phát triển kĩ năng nghe và hát đúng nhạc; tăng cường cho học sinh trải nghiệm và khám phá nghệ thuật âm nhạc thông qua học trong lớp, xem biểu diễn ca nhạc, tham quan di sản văn hoá, giao lưu với nghệ sĩ, nhạc sĩ, nghệ nhân; dành thời gian thích hợp cho những học sinh có năng khiếu âm nhạc thực hiện vai trò hạt nhân và phát triển năng lực âm nhạc trong giai đoạn tiếp theo. Căn cứ vào nội dung dạy học, yêu cầu cần đạt và điều kiện thực tế, giáo viên vận dụng linh hoạt các hoạt động dạy học âm nhạc đặc thù (nghe, đọc, tái hiện, phản ứng, trình diễn, phân tích, đánh giá, ứng dụng, sáng tạo) cho phù hợp và hiệu quả; sử dụng những nhạc cụ có cao độ chuẩn để giúp học sinh phát triển kĩ năng nghe và hát đúng nhạc.
Việc đánh giá kết quả giáo dục trong môn Âm nhạc nhằm cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình và sự tiến bộ của học sinh; hướng dẫn, điều chỉnh hoạt động dạy học, quản lí và phát triển chương trình để nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc. Trong môn Âm nhạc, giáo viên đánh giá phẩm chất và năng lực dựa vào những yêu cầu cần đạt; kết hợp đánh giá định tính thông qua quan sát, nhận xét về hành vi, thái độ, tình cảm của học sinh khi tham gia các hoạt động âm nhạc với đánh giá định lượng thông qua các kĩ năng thực hành hát, đọc nhạc, chơi nhạc cụ, biểu diễn; chú trọng đánh giá chẩn đoán nhằm thu thập thông tin về kiến thức, kĩ năng, nhu cầu âm nhạc, điểm mạnh của từng học sinh kết hợp với đánh giá quá trình học tập, luyện tập, biểu diễn, sáng tạo âm nhạc để thấy được sự tiến bộ của học sinh về ý thức, về năng lực âm nhạc.
Để thực hiện chương trình, ở những nơi có điều kiện thuận lợi, cần bố trí phòng học riêng cho môn Âm nhạc, vị trí cách biệt với các phòng học khác hoặc ở tầng cao nhất để cách âm. Phòng học Âm nhạc cần sử dụng loại bàn ghế dễ di chuyển, dễ xếp gọn, tạo không gian cho học sinh vận động, tham gia các hoạt động âm nhạc hoặc biểu diễn; có tủ, giá để cất giữ các thiết bị dạy học; có bảng viết, các phương tiện nghe nhìn (máy tính, máy chiếu, màn hình,… ), thiết bị phòng cháy và chữa cháy; có nội quy phòng học. Nhà trường cần phối hợp cùng gia đình và xã hội để nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc, khuyến khích học sinh học tập âm nhạc tại gia đình hoặc các trung tâm, câu lạc bộ âm nhạc. Từ lớp 4 trở lên, điều kiện để học nhạc cụ cần sự hỗ trợ của gia đình. Học sinh cần một trong số nhạc cụ như kèn phím, sáo recorder, đàn ukulele,… để chơi giai điệu và hoà âm. Để đảm bảo vệ sinh, những loại kèn, sáo của học sinh cần do gia đình trang bị, học sinh tự quản lí nhạc cụ của mình. Những học sinh có năng khiếu hát, chơi piano, violon, guitar,… cần được tạo điều kiện để tham gia các hoạt động âm nhạc trong và ngoài trường, vừa hỗ trợ tập thể, vừa phát triển các kĩ năng xã hội.
